Ziekte raakt het hele gezin
Als er in een gezin een vader, een moeder of een broertje/zusje levensbedreigend ziek wordt, lijdt het hele gezin mee. Niemand kan zijn gewone leven voortzetten. Dat is moeilijk voor alle gezinsleden, maar zeker voor kinderen. Het is belangrijk dat ook zij betrokken worden in het proces, en dat ze informatie krijgen, afgestemd op hun leeftijd.
Een zieke ouder
Als ouder wil je niets liever dan je kinderen beschermen en ver weg houden van onveilige situaties en ellende. Helaas kunnen ziekte of de dood ook jouw gezin treffen. Een diagnose zoals kanker zorgt voor een aardverschuiving in het hele gezin. Alles is onzeker, onduidelijk en onvoorspelbaar. Gevoelens van angst, machteloosheid en eenzaamheid spelen bij elk gezinslid.
Informeer je kinderen, open en eerlijk
De ervaring leert dat het goed is om kinderen meteen in te lichten, ongeacht hun leeftijd. Zelfs de allerkleinste kinderen voelen onbewust dat er iets speelt, “een niet-pluis gevoel”. Kinderen hebben enorme voelsprieten maar kunnen er vaak geen woorden aan geven. Het is belangrijk om kinderen mee te nemen in het proces. Daarmee win je het vertrouwen van je kind en voelen ze dat ze erbij horen. Bij kinderen waarbij het magische denken nog groot is, voorkom je dat de fantasie van kinderen op hol slaat.
Noem de naam van de ziekte. Vertel wat je wel weet en wat nog onduidelijk is. Ben zo concreet mogelijk en blijf zo dicht mogelijk bij de waarheid. Stem af op het leeftijdsniveau van het kind. Ook moet je kinderen voorbereiden op de volgende fase van de ziekte. Op de zware operatie, de chemokuur, bijbehorende lichamelijke veranderingen, etc. Het kan heel verhelderend werken om voor kleine kinderen de uitleg te visualiseren met bijvoorbeeld playmobiel, ander speelgoed of een metaforisch verhaal/ boek.
Het kan goed zijn om te benoemen dat het niemands schuld is en dat de ziekte niet besmettelijk is. Spreek af dat je je kind informeert als er iets verandert. Vraag aan je kind hoe het gaat en of het alles begrepen heeft. Als het je lukt openheid in communicatie te creëren, zullen kinderen ook gemakkelijker met hun vragen bij je komen.
Mogelijke reacties van kinderen
Kinderen betrekken bij wat er gebeurt, betekent niet dat ze altijd mee op bezoek moeten naar het ziekenhuis of veel tijd met de zieke moeten doorbrengen. Soms hebben ze behoefte aan afstand, een ander moment juist aan nabijheid. Een kind kan zodanig afstand nemen dat het lijkt alsof het zich niets aantrekt van het naderende onheil. Probeer zoveel mogelijk de behoeften van je kind te volgen. Dat kan enorm lastig zijn, want als zieke of als partner van de zieke, worstel je zelf ook met je emoties, zorgen en vermoeidheid.
Naast begrip hebben kinderen soms sturing nodig om de drempel te overwinnen. Eem kind gaat sommige dingen misschien liever uit de weg, bijvoorbeeld meegaan naar het ziekenhuis of geconfronteerd worden met een moeder die kaal is van de chemokuur.
Soms worden kinderen onhandelbaar. Ze weten zich geen raad met hun gevoelens. Wanneer die kwaadheid besproken kan worden, komt er ruimte voor de onderliggende verdriet en angst. Dat klinkt makkelijker dan het is. Het kan soms helpen als iemand die iets verder weg staat maar wel vertrouwd is (een tante, buurvrouw, huisvriend) contact legt.
Er zijn ook kinderen die de kop in het zand steken. Ze gaan alle gesprekken over de gebeurtenissen uit de weg. Vanuit de magische gedachte “ik doe net of er niets aan de hand is, dan gebeurt er ook niets”. Als uiteindelijk een vader of een moeder toch overlijdt, hebben ze het extra zwaar omdat hun “strategie” niet heeft gewerkt.
Veiligheid en geborgenheid
Voor kinderen is het heel beangstigend om hun vader of moeder erg ziek, bang of verdrietig te zien. De basisveiligheid valt weg en het leven van alledag verandert. Zelfs de gewone dingen (zoals wie brengt mij naar school, kan ik nog naar voetbal en gaan we mijn verjaardag nog wel vieren?) zijn niet meer vanzelfsprekend.
Het helpt kinderen om te weten waar ze aan toe zijn. Wat gaat er thuis 
veranderen door de ziekte (vertel bijvoorbeeld wie het kind uit school haalt, wie er eten kookt, dat je kind niet met een vriendje boven mag spelen omdat het teveel lawaai maakt). Vertel ook wat hetzelfde blijft (bijvoorbeeld jij gaat gewoon naar turnen). Maak duidelijk wie er voor het kind gaat zorgen bij ziekenhuisopnames/ -afspraken (bijvoorbeeld oma is meer in huis).
Blijf opvoeden en laat het gewone gezinsleven zoveel als mogelijk doorgaan, met regels, routines en rituelen. Kinderen willen graag helpen. Zij kunnen er kracht en zelfvertrouwen uithalen. Het is wel belangrijk dat geven en nemen in balans blijft en kinderen hierin niet overvraagd en overbelast worden.
Kinderen ervaren vaak een grote kloof tussen school en thuis. Er moet voor hen een bruggetje gelegd worden, zodat ze op school weten wat er thuis speelt.
Wil je op weg geholpen worden hoe je jouw kind kan informeren en ondersteunen als er sprake is van kanker bij één van de ouders, kijk dan eens op: www.kankerspoken.nl
Afscheid tastbaar maken
Soms is genezing niet meer mogelijk. Het is vreselijk moeilijk en pijnlijk als “het einde van het leven” in zicht komt, zowel voor de zieke als voor de andere gezinsleden. Als het lukt de kracht te vinden, kan het voor kinderen erg waardevol zijn om het afscheid tastbaar te maken. Papa zegt bijvoorbeeld tegen zijn zoon dat zijn horloge voor hem is als hij dood is. Of mama die gaat sterven geeft haar ringen aan haar dochter. Ook kan het voor kinderen belangrijk zijn om zelf nog iets te zeggen tegen degene die gaat sterven. Of om iets te maken en persoonlijk te geven. Ook wanneer een broer of zus gaat overlijden kan het waardevol zijn als het lukt elkaar nog iets te geven dat belangrijk voor ze is (een knuffel, een boek).
Wat ik als therapeut/ orthopedagoog zou kunnen betekenen
Iedereen is uniek, ook in zijn manier van omgaan met tegenslagen en verlieservaringen. Bij ziekte of overlijden in een gezin, worden kinderen geconfronteerd met angst en veel verdriet. Verdriet om verlies is niet op te lossen, met geen enkele therapie. In kindertherapie kan ik ze wel de gelegenheid geven om hun gevoelens te uiten via spel of creativiteit. Door erkenning te geven voor hun proces, voelen kinderen zich gezien, gehoord en waardevol.
Bij een ingrijpende ervaring zoals een ernstige of ongeneeslijke ziekte, raken alle gezinsleden vaak in een stand van “overleven”. Ouders proberen kinderen te beschermen en kinderen proberen ouders niet te belasten. Als je zelf middenin zo’n ongelofelijk heftig ziekteproces zit, fysiek en emotioneel, kan het helpend zijn dat ik als kindertherapeut vanuit een ander perspectief mee kijk en mee denk.
Goed leren omgaan met tegenslagen en verdriet is een belangrijke vaardigheid om geluk te vinden en veerkracht te vergroten. Door droevige dingen met elkaar te delen, is er meer verbinding en worden de gelukkige momenten waardevoller. Koraal Kindertherapie kan hierbij helpen, zowel in een periode van ernstige ziekte in een gezin, als op een later tijdstip (als de ouder genezen is of overleden).
Neem vrijblijvend contact met mij op als jij en je gezin in zo’n moeilijke periode zitten omdat er sprake is ziekte bij één van de gezinsleden. Het is mogelijk om een kennismakingsgesprek te plannen, om te ontdekken of er een “klik” is en ik iets voor jouw gezin kan betekenen. Hier zijn geen kosten aan verbonden: Zeker in een heftige, ingrijpende periode, zoals bij ziekte in het gezin, is een “klik” en goed gevoel met een “hulpverlener” van essentiëel belang.
Een zieke broer of zus
Wanneer er een kind ernstig ziek wordt, gaat hier veel aandacht en zorg naar toe. Dat is heel begrijpelijk. Tegelijkertijd heeft een ziek kind altijd invloed op de andere kinderen in het gezin, de brusjes. Een brus is een broer of zus van een kind met een chronische of ernstige ziekte, een beperking of een psychisch probleem.
‘Ik moet altijd rekening houden met mijn broer.’ ‘Alles draait thuis om de ziekte van mijn zus.’
‘Ik ben er ook nog!’
Brusjes zijn vaak heel zorgzaam en hebben een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ze moeten vaak meer meehelpen en extra veel geduld hebben. Een brus kan overbelast raken of zichzelf structureel wegcijferen.
Verborgen gevoelens
Vaak spelen er verwarrende gevoelens die niet geuit worden vanwege loyaliteit naar de zieke broer/zus. Er kan sprake zijn van jaloezie, boosheid, schuldgevoelens, schaamte, maar ook overmatig zorgen maken. Bijvoorbeeld zorgen over het ziekteproces en de gevolgen, en of ze hun ouders en zieke broer/zus voldoende zorg en steun geven.
Uit loyaliteit en om ouders niet nog meer te belasten, uiten brusjes hun gevoelens vaak niet direct. Ze proberen hun problemen en gevoelens vaak verborgen te houden. Het is belangrijk om alert te zijn of een brus overbelast is geraakt.
Signalen
Er kunnen lichamelijke problemen ontstaan, zoals buikpijn, hoofdpijn, bedplassen. Of er is sprake van (te)veel verdriet, spanning en angst. Er kunnen slaapproblemen of eetproblemen ontstaan. Ook achteruitgang in schoolresultaten kan een signaal zijn. Of weinig sociale contacten, en zeer teruggetrokken gedrag.
Belangrijk om te doen
Open communicatie met eerlijkheid over het ziekteproces is erg belangrijk, ongeacht de leeftijd van brussen. Steeds weer blijkt dat kinderen zich beter voelen als zij de waarheid horen, ook als er een gezinslid ernstig ziek is of er een nare diagnose gesteld is.
Blijven opvoeden, met grenzen, regels, routines en rituelen geeft houvast en een gevoel van veiligheid en duidelijkheid. Daarnaast is het belangrijk dat er ruimte is voor ontspanning en 1-op-1 momenten met (één van de) ouders.
Het is belangrijk dat brusjes een plek hebben waar ze terecht kunnen met al hun vragen en emoties. Dit kan bijvoorbeeld een familielid zijn, een buurvrouw, of een mentor van school. Als brusjes teveel vastgelopen zijn, niet gemakkelijk praten en geen bekende in vertrouwen durven nemen, kan speltherapie helpend zijn.
Wat ik met speltherapie kan betekenen voor brusjes
Omdat ik tijdens de kindertherapie beter zicht krijg op die verborgen gevoelens en belevingen, kan ik in de oudergesprekken ook ouders hierin meer inzicht geven (met toestemming van het kind). Dat kan ouders aanknopingspunten geven om thuis in gesprek te gaan met de brusjes of om anders om te gaan met bepaalde situaties en verwachtingen. In sommige situaties kunnen één of meer sessies met alle gezinsleden (dit kan bij het gezin thuis) de onderlinge verbinding nog meer vergroten.
Ik geloof dat juist erkenning en steun van je ouders essentiëel is voor een gezonde ontwikkeling. Als je je door je ouders serieus genomen voelt, gezien, gehoord, gesteund en begrepen, zal je zelfvertrouwen en vertrouwen in de wereld om je heen steviger worden. Ook zal het in de toekomst helpen, ongeacht het verloop van het ziekteproces van de boer/zus, om eigen gevoelens en gedachten te delen. Teleurstelling en tegenslag zoals ziekte en de dood zijn niet tegen te gaan. Maar het samen kunnen delen van alle bijkomende emoties geeft kracht en waardevolle onderlinge verbinding. Want gedeeld vreugd is dubbele vreugd en gedeelde smart is echt halve smart!
Wil je meer weten over wat Koraal Kindertherapie te bieden heeft, wie ik ben en welke visie ik heb, kijk dan rustig rond op mijn site. Je kunt geheel vrijblijvend contact met mij opnemen, als jij en je gezin in zo’n moeilijke periode zitten omdat er sprake is van ziekte bij één van de gezinsleden. Het is mogelijk om een kennismakingsgesprek te plannen, om te ontdekken of er een “klik” is en ik iets voor jouw gezin kan betekenen. Hier zijn geen kosten aan verbonden: Zeker in een heftige, ingrijpende periode, zoals bij ziekte in het gezin, is een “klik” en goed gevoel met een “hulpverlener” van essentiëel belang.